آسیاب های آبی کوهبنان
آسیاب های آبی کوهبنان که در روزگـاری نـه چنـدان دور، نقـش اصـلی را در اقتـصاد ایـن خطـه ایفـا میکرد هم اکنون رو به فراموشی سپرده شده و از ۸ آسیاب موجود در این بخش هم اکنون فقـط یـک آسیاب آبی ، درحال کار کردن است . هریک از آسیاب های آبی کوهبنان با قدمتی متجاوز از ۵۰۰ سـال در هر شبانه روز ۱۲۰۰ کیلوگرم گندم مورد نیاز کـشاورزان و روسـتاییان را آرد مـی کـرد و مزیـت آن بـر آسیاب های برقی آن است که روغن گندم را از بین نمی برد.
استفاده از انرژی آب، ساخت تنـوره و نصب سـنگ آسـیاب را کـسانی طراحـی کـرده انـد کـه هرگـز دانشگاه نرفتـه اما با تـفکر و خلاقیـت آن را به منصه ظهـور رسانده اند .
با توجه به قـدمت آسیاب های آبی کوهبنان بعـنوان مجموعه ای گویا از عظمت فرهنگ ایرانـیان لازم است بـا بازسـازی و نگـه داری آن ها نسل های آینده را با فرهنگ و تلاش نیاکانشان برای کسب روزی آشنا کرد.
ولی الله شمس الدینی تنها آسیابان سالخورده کوهبنانی، بعد از ۸۰ سال تلاش در آسیاب ها زنـدگی را بدرود گفت. با همکاری میراث فرهنگی مقرر شد به منظور ادامه کار تنها آسیاب آبی اسـتان، یکـی از فرزندان وی با دریافت حقوق ماهانه عهده دار چرخش آسیاب های آبی شود.
در شمال شهر کوهبنان در زمینی با شیب تند در دو طرف جاده ای که کوهبنان را به روستای فیدکوئیه و ده علی و امتداد آن به بافـق (استان یزد) وصل می کند آسیاب هایی قرار گرفته اند که امـروز بـر اثـر تخریب زمین های کشاورزی و باغات میوه تقریباً به شهر وصل شده اسـت .
در قـدیم ایـن آسیاب هـا تـا مرکز شهر کوهبنان که شامل کوچه و حمام و بازار محلـی کـه اداره خوانـده مـی شـده اسـت، مـسافتی حدود ۶ کیلومتر داشته که در این فاصله زمین های کشاورزی و باغات میوه و بادام بوده اسـت. امـروزه بر اثر تخریب زمین های کشاورزی و باغات میوه و بادام، تقریـباً این آسیاب ها به شهر متصل شده اسـت .
آسیاب های آبی هشتگانه
این هشت آسیاب خود در قدیم هرکدام حکم یک ده را داشته است که به آسیاب معـروف بـود؛ زیـرا درکنار هرکدام چند خانوار زندگی می کرده و از راه آسیابانی، امرار معاش می کرده اند .
ایـن آسیاب ها در فاصله ده تا دوازده متری زیرزمین قرار گرفته اند کـه شـامل اتـاقکی کـه دول و سـنگ زیـرین و سنگ رویـین آسیاب در آن قرار داشته و تعدادی اتاق به مساحت تقریباً ۲۰۰ مترمربع که شـامل ۲ تـا ۳ صفه برای اسکان افراد و ۲ تا ۳ طویله تابستانی و زمستانی برای نگه داری چهارپایـان افـرادی کـه بـرای آسیاب کردن گندم به آن جا مراجعه کرده اند و راه رویی تنگ و پرپیچ به طـول ۳۵ متـر کـه بـه درب ورودی آسیاب متصل می شده است و از این راه گندم هـا را بـه آسیاب منتقـل و آردهـا را از ایـن راه خارج می کرده اند.
نام گذاری آسیاب های آبی
این هشت آسیاب هرکدام به نام شخصی که آن را بنا نهاده، نام گذاری شـده اسـت کـه آسیاب اول را آسیاب سرتک می گویند و دومین آسیاب را آسیاب خلیل و آسیاب سومی را،کجو و آسیاب چهارمی را اکبر حسین اسمال (اسماعیل) یا سیدی و آسـیاب هـشتم کـه هنـوز هـم دایـر اسـت بـه آسـیاب خـان معروف است.
این آسیاب های آبی تمامی تا ۳۰ سال پیش دایر بوده است و غلاتی از قبیل : گندم، جـو، ذرت و کـرو را آرد می کرده اند که پس از آمدن اولین آسیاب گازوییلی که فردی به نام کـاظمی مالـک آن بـوده اسـت، رونق این آسیاب های آبی از بین رفته و به مرور زمان به مخروبه هایی تبدیل شده است.
اگرچه این آسیاب ها قدمت تاریخی داشته و یکی از آثار باستانی این منطقه به حساب می آید اما برای بازسازی آن هیچ اقدامی صورت نگرفته است . به جز آسیاب هـشتم کـه توسـط صـاحبانش هنـوز دایـر است و از تخریب آن جلوگیری کرده اند .
درختان اطراف این آسیاب ها طول عمری حدود یـک قـرن دارند که به دلیل بی توجهی یکی پس از دیگری خشک شده است.
الان نیز به دلیل ساخت حوضچه هـای پـرورش مـاهی و تغیــیر دادن محـل عبـور آب، تعـدادی از ایـن درختان درحال خشک شدن است.
