ضرابخانه گنجعلی خان کرمان

ضرابخانه گنجعلی خان کرمان

گنجعلی خان، در دوره صفوی، حاکم کرمان بود؛ علاقه‌مندی او به گسترش شهر کرمان و آبادانی این سرزمین، سبب شد تا بناهای متعددی در آن دوران ساخته شوند؛ برخی از این بناها از جمله ضرابخانه گنجعلی خان تا به امروز پابرجا باقی مانده‌اند. ضرابخانه گنجعلی خان بخشی از مجموعه گنجعلی خان محسوب می‌شود و از جمله جاهای دیدنی کرمان به شمار می‌رود. این ضرابخانه، در دوره صفویه، محل ضرب سکه بود و تا سال‌ها نیز همین کاربرد را داشت؛ امروزه، ضرابخانه گنجعلی خان تبدیل به موزه سکه شده است که از جمله معتبرترین موزه‌های سکه ایران به شمار می‌رود.

ضرابخانه گنجعلی خان کجاست؟
آدرس: استان کرمان، مرکز قدیمی کرمان، کنار بازار بزرگ کرمان، مجموعه گنجعلی خان کرمان

در قسمت شمالی میدان گنجعلی خان و در داخل بازار مسگری شمالی و دقیقا رو‌به‌روی حمام گنجعلی خان، می‌توان ضرابخانه گنجعلی خان را مشاهده کرد. ضرابخانه گنجعلی خان از گنبد بلند آن قابل تشخیص است. با توجه به ارزش تاریخی آن، ضرابخانه گنجعلی خان در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

در این مکان، پس از ذوب فلزات، آن‌ها را در قالب‌های مخصوص می‌ریختند تا نقش مد نظرشان روی سکه حک شود. البته در موارد بسیار زیادی نیز از قالب استفاده نمی‌شد و تنها با استفاده از پتک و چکش‌های مخصوص، عمل ضرب سکه را انجام می‌دادند. در بخشی از این موزه، مجسمه استاد و شاگردی قرار دارد که در حال ضرب سکه به همین روش قدیمی هستند. این روش سنتی تا دوره حکومت ناصرالدین شاه ادامه داشت؛ پس از آن، ناصرالدین شاه، روش‌های جدید ضرب سکه را وارد ایران کرد.

تاریخچه ضرابخانه گنجعلی خان

در سال ۱۰۰۵ هجری قمری، گنجعلی خان از سوی شاه عباس صفوی به‌عنوان حاکم کرمان منصوب شد. او از همان آغاز کار خود، شروع به توسعه عمرانی شهر کرمان کرد و به معماری به نام محمد سلطانی یزدی دستور ساخت میدانی بزرگ را داد که در پیرامون آن، بناهای مختلفی برپا شوند. یکی از بناهای پیرامون این میدان که امروزه به‌عنوان میدان گنجعلی خان شناخته می‌شود، ضرابخانه گنجعلی خان است. گنجعلی خان تا سال ۱۰۳۴ هجری قمری حاکم کرمان بود و باور بر این است که ضرابخانه در اواخر دوره حکومت او ساخته شده است.

سن این بنا بیش از ۴۰۰ سال است و در اثر گذر زمان، دچار فرسودگی شده است؛ همین موضوع نیز سبب شد تا در سال ۱۳۵۰ شمسی اقدامی برای تعمیر و ترمیم این بنا صورت بگیرد. به هنگام ترمیم این بنای تاریخی،‌ تعدادی سکه مسی و قطعاتی مرتبط با ضرب سکه کشف شد؛ این اکتشاف، کاربرد این بنا به‌عنوان یک ضرابخانه از دوره صفوی را تایید کرد. از سال ۱۳۵۰ تا سال ۱۳۷۰ شمسی از ضرابخانه گنجعلی خان به‌عنوان نمایشگاه محصولات فرهنگی استفاده می‌شد.

در سال ۱۳۷۰ و هم‌زمان با مراسم بزرگداشت خواجوی کرمانی، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان کرمان اعلام کرد که از این به بعد ضرابخانه گنجعلی خان به‌عنوان موزه سکه به فعالیت خود ادامه خواهد داد. امروزه، موزه سکه کرمان یا ضرابخانه گنجعلی خان، از جمله موزه‌های معتبر سکه ایران به شمار می‌رود.

قسمت‌های مختلف ضرابخانه گنجعلی خان

ضرابخانه گنجعلی خان از بناهای دوره صفوی است و در آن می‌توان گچبری‌هایی را مشاهده کرد که به‌شکل آجر کاذب هستند. ویژگی برجسته بیرونی ضرابخانه گنجعلی خان، گنبد بلند آن و همچنین عمارت کلاه فرنگی است که وظیفه تامین بخشی از نور داخل این بنا را بر عهده دارد. زیر این نورگیر نیز حوضی مربعی شکل وجود دارد که انعکاس نور در آب داخل آن جلوه زیبایی دارد.

پلان ضرابخانه گنجعلی خان به‌صورت مربعی است و در اطراف آن نیز چهار چهار غرفه وجود دارد. طاق‌نما به‌صورت ضربی و قوس‌ها تیزه‌دار هستند. در سردر ضرابخانه گنجعلی خان، تزیینات ساده‌ای به‌صورت آجرکاری گچی مشاهده می‌شود.

ضرابخانه گنجعلی خان در شهر کرمان، امروزه به‌عنوان موزه سکه کرمان به فعالیت خود ادامه می‌دهد؛ در موزه سکه کرمان، سکه‌های زیادی از ادوار مختلف نظیر اشکانیان، ساسانیان، عباسی،‌ تیموری، ایلخانی، سلجوقی، صفوی، زندیه، قاجار و پهلوی در معرض نمایش قرار گرفته‌اند. علاوه بر این، سکه‌هایی رومی و یونانی را نیز می‌توان در بخشی از این موزه مشاهده کرد. تعدادی اسکانس‌ به جا‌‌ی‌مانده از اواخر دوره قاجار و دوره پهلوی نیز در این موزه وجود دارند.

گنجعلی خان که بود؟

گنجعلی خان، سرداری دلیر و شجاع بود؛ او یکی از ملازمان شاه عباس بود و پس از اینکه شاه عباس به قدرت رسید، در سال ۱۰۰۵ هجری قمری به‌عنوان حاکم کرمان منصوب شد. او در همان ابتدا، سعی در توسعه شهری و عمرانی کرمان داشت و در همین راستا، بناهای مختلفی را بنا کرد. برجسته‌ترین بنایی که به دستور گنجعلی خان ساخته شده است، مجموعه گنجعلی خان نام دارد؛ مجموعه گنجعلی خان شامل میدان، بازار، مسجد، حمام، آب‌انبار، ضرابخانه، مدرسه و کاروان‌سرا است.

گنجعلی خان ۳۰ سال حاکم کرمان بود
گنجعلی خان تا سال ۱۰۳۴ هجری قمری بر کرمان حکمرانی کرد و در این مدت ۳۰ سال، توانست تا بناهای مختلفی را بسازد و وضعیت اقتصادی و اجتماعی این منطقه را بهبود ببخشد. درایت او سبب شده بود تا کرمان در آن دوره در اوج شکوفایی قرار بگیرد. دوره حکومت گنجعلی خان بر کرمان از جمله دوره‌های برجسته و درخشان تاریخ کرمان به شمار می‌رود. گنجعلی خان در سال ۱۰۳۴ میلادی در ارگ قندهار فوت کرد و جسد او توسط فرزندانش به مشهد مقدس منتقل و در جوار حرم حضرت امام رضا (ع) به خاک سپرده شد.