قلعه بزرگ ده علی کوهبنان
قلعه بزرگ ده علی کوهبنان
قلعه ده علی مربوط به دوره صفوی است و در شهرستان کوهبنان، بخش مرکزی، دهستان خرمدشت، روستای ده علی واقع شده و این اثر در تاریخ ۷ اسفند ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۲۱۴۹۰ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
معماری قلعه تاریخی ده علی
قلعه ده علی در محله پائین همین روستا در لرد قلعه واقع است که به صورت مربع که ابعاد محیط بیرونی آن تقریباً ۳۸ * ۳۵ متر و ابعاد حیات از جلو درب های اتاق ها ۲۲*۲۲ متر می باشد و هنوز پا بر جا است، این قلعه دارای شش برج بوده که چهار برج به صورت مدور چهار گوشه ی این بنا واقع شده و راه پله ها برای راه یابی به طبقه دوم و پشت بام نیز از جلو همین برج ها تعبیه شده است، برجی هم در مرکز ضلع شمالی غربی آن روی سردر ورودی به صورت مکعب مسطیل قرار گرفته که به برج سردار موسوم است.
نگهبانی اصلی قلعه در برج سردار مستقر بود که باید فردی ماهر و کار کشته باشد زیرا اگر سارقی می توانست از خندق آب عبور کرده و خود را به درب قلعه برساند نگهبان برج سردار از سنگ انداز که در این برج قرار داشت سارق را سنگ باران کرده تا دزد فرار کند، روایت می کنند: «یک بار سارقی خود را پای درب قلعه رسانده و مشغول بریدن پاشنه ی درب می شود که مسؤل برج مذکور از سوراخ سنگ انداز تیری به لپ سارق می زند و تکه نباتی که سارق مشغول مکیدن آن بوده از لپ دیگرش به بیرون پرت می شود».
برج دیگری نیز در ضلع جنوبی درست روبروی برج سردار به صورت مکعب مستطیل قرار داشته که هنوز آثار آن مشخص است، اُتاق های این قلعه که در دو طبقه قرار دارد شامل ۶۲ باب اتاق می باشد و دور تا دور این بنا واقع شده است، به گفته ی قدیمی تر ها هر اتاق به یک خانواده اختصاص داشته که هنگام حمله سارقان در این اتاق ها پناه گرفته و در ب قلعه را می بستند، هر خانواده آذوقه چند روز خود را در اتاق خودش ذخیره می کرده تا در صورت ادامه ی محاصره در تنگنای غذائی قرار نگیرند.
معماری داخلی قلعه
در مرکز حیات قلعه چند آغل و اسطبل بود که مردم احشام خود را در آنها نگهداری می کردند و آثار آن هنوز باقی است، همچنین گفته شده چاهی مرکز حیات بوده که محاصره شده گان برای رفع نیاز خود از آن استفاده می کردند ولی هیچ اثری از آن باقی نمانده است، همچنین در افواه مردم است که این قلعه دو عدد تونل به بیرون داشته که یکی به آب انباری در جوار همین قلعه بوده و محاصره شده گان آب آشامیدنی خود را از این طریق تهیه می کرده اند، و تونلی هم به داخل روستا راه داشته که در صورت کمبود آذوقه از راه آن به داخل روستا رفته و مایحتاج خود را به داخل قلعه می آوردند.
اطراف خارجی قلعه مذکور خندق نسبتاً عمیقی وجود دارد که به نظر می رسد از گل آن برای ساخت قلعه استفاده شده همچنین هنگام حمله سارقان آب در این خندق می انداختند تا دزدان نتوانند به قلعه نزدیک شوند و جوب آبی که از کنار این خندق می گذشته دلیل بر این مدعا است.
دژ ده علی
سر در ورودی این قلعه باریک و کشیده است و به نظر می رسد مربوط به دوره های مغول و تیموری باشد زیرا بناهای آن دوره چنین خصوصیتی دارند به عکس دوره های بعدی که کوتاه و پهن هستند، همچنین بخشی از دیوار ضلع شمالی سمت چپ درب ورودی تخریب شده و مجدداً بازساری شده کاملاً مشخص است و از نظر ساخت و کار برد مصالح متفاوت است.
مصالح به کار رفته در قلعه
مصالح به کار رفته در این بنا بیشتر خشت و گل است، پی ها و دیوار ها از گِل و چینه ای است وسقف ها هم از خشت استفاده شده است بجر سردر و برج سردار و دیوار باز سازی شده که مقداری آجر به کار رفته در بقیه بنا به ندرت آجر یافت می شود، گچ هم در بعضی اُتاق ها به کار رفته و آنها را با گچ سفید کرده اند.