قلعه ضرغام کهنوج
کهنوج یکی از شهرهای تاریخی استان کرمان محسوب می شود و آثار تاریخی متعددی در آن وجود دارد. یکی از آنها قلعه ضرغام نام دارد، که امروزه به عنوان یکی از آثار تاریخی این شهر شناخته می شود. قلعه های تاریخی از جمله بنا هایی هستند که جهت حفاظت و امور نظامی ساخته می شدند. این قلعه ها را بنابر نوع کاربری در مکان های مختلفی می ساختند، برخی از آنها را که جهت بالا بردن امنیت راه ها به کار برده می شدند در بین راه ها می ساختند. بعضی دیگر نیز برای محافظت از شهرها و روستا ها استفاده می شدند که آنها را در نزدیکی یا داخل آن ها احداث می کردند. از زمان دقیق ساخت قلعه ضرغام اطلاعات دقیقی وجود ندارد، ولی این موضوع که توسط فردی به نام سعید خان رودباری بنا شده، مشخص و معلوم است. این سازه را با نام قلعه تاریخی امیر سعید خان (صد خان) نیز می شناسند. به خاطر اهمیت تاریخی و معماری که دارد در لیست آثار ملی جای گرفته است.
فیروز فرمانفرما که یکی از شاهزادگان زمان قاجار و حاکم کرمان بود، زمانی به منطقه رودبار، که در آن زمان شامل شهرهای فاریاب، قلعه گنج، رودبار جنوب و منوجان می شد، سفر کرده بود و سفرنامه ای از خود به جای گذاشته و درباره کهنوج و این قلعه چنین نوشته است: «کهنوج قصبه و ضابط نشین رودبار است، قلعه‌ی بسیار سختی دارد که در ابتدای کهنوج و در ورودی کوه سنگی واقع است که از قلعه بمپور مرتفع تر است و به عینه شبیه دوشان تپه ولی ارتفاع این قلعه اندکی از او کمتر و طول کوه و قلعه اینجا به آن اندازه نیست. اکنون این قلعه خراب و ویران و چاهش را که آب داشته است پر کرده اند، که جای بسی تأسف است. باعث خرابی قلعه را تحقیق کردم گفتند: در سالی که سعید خان مشهور به بلوچ که ضابط رودبار بود و از دیوان و دربخانه گریزان بود. امیر توپخانه حکم به خرابی قلعه کرده بود. (البته آقاخان محلاتی حاکم کرمان که بر علیه محمد شاه قاجار طغیان کرده بود و سعید خان رودباری به او قول همکاری و مساعدت داده بود او به قلعه کهنوج پناه آورد و قوای دولتی قلعه کهنوج را محاصره و حبیب الله خان امیر توپخانه، این قلعه را به توپ بست که سبب ویرانی آن شد. این حادثه در سال ۱۲۵۷ اتفاق افتاد).
معماری قلعه ضرغام
قلعه کهنوج را مرحوم سعید خان بالای تلی ساخته است که تل آن تقریباً دویست زرع ارتفاع دارد و تمامش سنگ و بنیان قلعه در نهایت استحکام است. برج و باروی خوب برای آن ساخته شده و سرزن تمام تلهای محقر اطراف است. در وسط آن چاه عمیقی که زیاده از دویست زرع عمق دارد حفر کرده و به آب رسانده اند، سه دروازه به همه جهت و شانزده لوله برج در فصیل و نارنج قلعه هم دارد، اوقاتی که در این نقاط اغتشاشی بوده است، قلعه مزبور در محل خود خیلی مفید بوده و غالباً مرحوم سعید خان خود و کسانش را در قلعه مزبور حفظ می‌نموده است ولی بعد از آن به واسطه شیوع امنیت دران خان و پدرش نورالدین خان آن را متروک گذاشته است و چون کهنوج از حد غرب جنوبی پنج فرسخ تا «کردی» خاک فارس بیشتر فاصله ندارد، برای حفظ جان و مال اهالی این حدود از اشرار عرب و بهرلوی فارس تعمیر و نگاهداری این قلعه لازم است».
قلعه بر روی یک تپه کوچک ساخت شده است که باعث می شود که این بنا بر محیط اطراف مشرف و دیده بانی خوبی داشته باشد، که ارتفاع تپه نسبت به زمین های اطراف حدود ۲۰۸ متر است. پلان قلعه به صورت مستطیل شکل و با ابعادی برابر با ۵۰ در ۲۴ متر است و مساحت آن حدود ۱۲۰۰ متر مربع می شود. این قلعه در گذشته دارای ۱۶ برج دیده بانی بوده است که در حال حاضر تنها دو عدد از آنها به چشم می خورند؛ این برج ها به صورت مدور ساخته شده بودند. این قلعه همچنین از سه جهت دارای ورودی بود که این دورازه ها در قسمت های مختلفی قرار داشتند. در ساخت قلعه از مصالحی مانند سنگ، گچ و خشت استفاده کرده اند که سبب استحکام بالای آن شده است. در وسط قلعه چاه عمیقی که ارتفاعش حدوداً ۲۰۰ متر می شده است حفر کرده بودند، که از آن برای تامین آب ساکنین قلعه استفاده می کردند.
