قلعه سنگ سیرجان

قلعه سنگ سیرجان

سیرجان از جمله شهرستان هایی است که دارای تاریخ بالایی است و در استان کرمان قرار دارد. این شهرستان در نقطه نقطه خود آثاری دارد که قدمت بالای آن را نشان می دهد؛ این آثار امروزه به عنوان جاذبه های گردشگری این شهرستان شناخته می شوند. سیرجان یکی از پنج ولایت کرمان در دوران اسلامی بود و بر پایه‌ی بررسی های باستان شناسی و منابع تاریخی، چندین بار جابه جایی داشته است. این شهر به خاطر حمله های مختلف و اتفاقات گوناگونی که برای آن پیش آمد در چندین قسمت مختلف از این ناحیه جا به جا شد. آخرین محلی که این شهر در آن قرار گرفت منطقه ای به نام باغ بمید و روستایی به نام سعید آباد بود که گفته می شود هسته مرکزی شهر کنونی سیرجان این منطقه است. شهر امروزی سیرجان در زمان قاجاریان شکل گرفت و به مرور زمان گسترده شد. توسعه این شهر در مکان کنونی اش را ناشی از موقعیت آن بر سر راه های فارس – کرمان و بندرعباس – یزد دانسته اند. قلعه سنگ سیرجان یکی از مکان هایی است که گفته می شود زمانی شهر سیرجان در آن قرار داشته است.

شهرهای قدیمی زمانی در محلی قرار داشتند که به قلعه معروف بودند و دلیل آن نیز جلوگیری از حمله های احتمالی دشمنان به شهر بوده است. همانطور که قبلا اشاره شد شهر سیرجان در طی دوره وجود خود در چندین مکان جا به جا شد که یکی از این مناطق قلعه سنگ است که در ۷ کیلومتری شمال شرقی شهر سیرجان امروزی قرار دارد و در زمان ساسانیان محل استقرار مردم سیرجان بوده است.

تاریخچه قلعه
نام قدیم قلعه سنگ «برکوه» است که در برخی از مدارک و اسناد تاریخی به آن اشاره کرده اند، و در هر جایی که از کرمان و سیرجان اسمی آورده شده است نام این کوه را هم برده اند. پس از غلبه اعراب بر این منطقه، مانند سایر نام های فارسی معرب شد و به حجر ابیضا تغییر نام پیدا کرد. این قلعه از بخش های مختلفی تشکیل شده است که قسمت های گوناگون این شهر را شامل می شد. صاحب عقدالعلی در وصف سیرجان و قلعه این چنین می گوید «از خواص سیرجان و ماثر ماثوره او مقابر مزوره است و اهل سیاحت و تصوف سیرجان را شام کوچک خوانند و آنجا قلعه ایست که بروج او بروج فلک مناصی و حصانت اطراف بر جهانگشاین مقاصی».

ساختار قلعه سنگ
قلعه سنگ در وسط دشت وسیعی قرار دارد که از دور شبیه به صخره بزرگ و سفید به نظر می رسد. محوطه قلعه از سه بخش تشکیل شده است که شامل، صخره سنگی که در وسط آن قرار دارد و دو محوطه ای که اطراف آن به چشم می خورند، می شود. این کوه آهکی در مرکز محوطه واقع شده است که به عنوان شاخص ترین عارضه‌ی طبیعی دشت سیرجان، موقعیت ویژه ای برای شکل گیری شهر و تفکیک دو فضای حاکم نشین و عامه نشین داشت. فاصله این دو حصار در بیشترین مقدار خود به حدود 200 متر می رسد. مطمئنا خانه های مسکونی و دیگر بخش های قلعه در این بین قرار داشته اند. حصار بیرونی قلعه را از خشت خام ساخته اند و ضخامت آن 5 متر بوده است در امتداد آن برج هایی مدور با قطر 5 تا 8 متر دیده می شود. با استفاده از وضع طبیعی صخره و برخی کوه بری ها و مقداری تغییر در کوه و جاسازی کردن برای ساختن دیوارها، تعدادی صفه در این محل ساخته اند و به کمک مصالح بنایی، به خصوص آجر و ملاط گچ، ساختمان های مختلفی بر روی این صفه ها بنا کرده اند. این ساختمان ها در اصل عبارت بودند از محل حکومت حاکم، برج های دیده بانی، محل ذخیره آب، حمام، انبارهای مخصوص آذوقه، و دیوارهایی جهت مسدود کردن راه رسیدن به بالاترین نقطه صخره.

استحکامات نظامی و حاکم نشینِ شهر در ارتفاعات و دامنه های کوه شکل گرفته و پیرامون آن شارستان، دو بارو، برج ها و ربض بر جای مانده است. قلعه سنگ، دارای دو باروی خشتی است و حدود ۳۰ هکتار مساحت دارد؛ اما براساس شواهد اطراف آن، بیش از ۸۵ هکتار وسعت داشته است. محیط باروی خارجی قلعه سنگ ۱۹۵۰ متر است. باروی بخش جنوب غربی مستحکم تر، بلند تر و دارای خشت های بزر گ تر و احتمالاً قدیمی تر از دیگر بارو ها است. همچنین، ۴۹ برج در طول باروها قابل شناسایی است. شاخص ترین اثر بر جای مانده در قلعه سنگ، منبری از جنس سنگ مرمر سفید است که کتیبه‌ی ثلث روی بدنه ی آن، تاریخ 789 هجری قمری را مشخص می کند. با توجه به ویژگی های ظاهری منبر و وضعیت کلمات در کتیبه ی آن، به نظر می رسد ساخت آن به اتمام نرسیده و نا تمام مانده است. «سایکس»، یکی از باستان شناسان این منطقه، نیز به کتیبه ای حکاکی شده بر فراز قلعه سنگ با تاریخ 410 هجری قمری اشاره کرده است. در کاوش باستان شناسی قلعه سنگ، شواهدی از یک کارگاه سنگ تراشی و حمامی با وسعت 180 مترمربع در قسمت هایی از آن دیده می شود.

راه های دسترسی
همانطور که در قسمت های قبل اشاره کردیم این اثر تاریخی در ۷ کیلومتری شهر سیرجان قرار دارد پس برای دیدار آن ابتدا باید به سیرجان و سپس از آن به این منطقه بروید. این کار را بهتر است با خودرو شخصی انجام دهید تا راحت تر به این مکان برسید.